του Χρήστου Σ. Λυντέρη, Διδάκτορος Νομικής – δικηγόρου
Εάν δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου εξουσιάζει ο λαός, τότε δεν νοείται δημοκρατικό πολίτευμα χωρίς την άμεση συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας. Τέτοιου είδους συμμετοχή αποτελεί πρωτίστως το δημοψήφισμα. Η Ευρώπη και τα άλλα κράτη της δύσεως, ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα, άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι δεν αρκεί ο κοινοβουλευτισμός για τον χαρακτηρισμό ενός πολιτεύματος ως δημοκρατικού. Έτσι, πέρα από τους θεσμούς αντιπροσώπευσης, εισήγαγαν και θεσμούς άμεσης συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική ζωή, όπως είναι τα δημοψηφίσματα και οι πρωτοβουλίες πολιτών για προτάσεις νόμου.
Πηγή έμπνευσης για την καθιέρωση θεσμών άμεσης δημοκρατίας αποτελεί ασφαλώς η ελληνική αρχαιότητα και κυρίως η αθηναϊκή δημοκρατία (“και όνομα μεν δια το μη ες ολίγους αλλά εις πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται”, Θουκιδίδης, βιβλίο β΄, επιτάφιος Περικλέους). Ωστόσο, σύγχρονη μητέρα του θεσμού των δημοψηφισμάτων θεωρείται η Ελβετία, όπου διενεργούνται κάθε έτος περίπου 2-3 δημοψηφίσματα σε κεντρικό επίπεδο και ακόμη περισσότερα σε τοπικό επίπεδο. Από το 1945 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 είχαν διενεργηθεί 275 δημοψηφίσματα και ήδη έχουν ξεπεράσει τα 300. Το ελβετικό Σύνταγμα προβλέπει δημοψήφισμα κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας, είτε για την κατάργηση νόμου, εάν ζητηθεί από 50.000 πολίτες (άρ.89), είτε για την αναθεώρηση ή την θέσπιση νέου Συντάγματος εάν ζητηθεί από 100.000 πολίτες (άρ.121).
Δυνατότητα δημοψηφίσματος κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας προβλέπει επίσης το ιταλικό Σύνταγμα εφόσον το ζητήσουν 500.000 εκλογείς , είτε για την κατάργηση νόμου (άρ.75), είτε για την αναθεώρηση του Συντάγματος (άρ.138). Από το 1970 μέχρι σήμερα έχουν προκηρυχθεί στην Ιταλία 20 δημοψηφίσματα με 66 ερωτήματα.
Εξάλλου, άλλα κράτη όπου καθιερώνεται συνταγματικά ο θεσμός του δημοψηφίσματος κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας είναι η Ουγγαρία (εάν το ζητήσουν 200.000 πολίτες, άρ.28C) και το Λουξεμβούργο (άρ.51), ενώ επίσης, υποχρεωτικό δημοψήφισμα σε περίπτωση αναθεώρησης του Συντάγματος προβλέπεται από το Σύνταγμα της Δανίας (άρ.88), της Γαλλίας (άρ.89), της Πολωνίας (άρ.235), του Λουξεμβούργου (άρ.114) και της Αυστρίας για την περίπτωση της ολικής αναθεώρησης (άρ.44). Στην Γερμανία ο θεμελιώδης νόμος της Βόννης προβλέπει ότι απαιτείται δημοψήφισμα για την αναδιάρθρωση ομοσπονδιακού εδάφους (άρ.29), ενώ επίσης τα συντάγματα επιμέρους ομόσπονδων κρατών (λ.χ. του Βερολίνου) προβλέπουν δημοψήφισμα κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας για την ανάκληση των βουλευτών μέσω της διάλυσης της βουλής.
Στις ΗΠΑ η διενέργεια δημοψηφισμάτων προβλέπεται από τα Συντάγματα κάποιων εκ των πολιτειών, όπως της Καλιφόρνια, του Όρεγκον, της Βόρειας Ντακότα, της Ουάσιγκτον, του Κολοράντο, της Αριζόνα, της Μοντάνα, του Μίτσιγκαν, του Άρκανσας και της Οκλαχόμα, όπου διενεργείται σημαντικό αριθμός δημοψηφισμάτων.
Εξάλλου, θεσμό άμεσης συμμετοχής των πολιτών, έστω και ατελή αφού μπορεί να μην έχει αποτέλεσμα, αποτελεί και η λαϊκή πρωτοβουλία προς ψήφιση νόμου, η οποία απευθύνεται προς το κοινοβούλιο. Τέτοια δυνατότητα προβλέπει το Σύνταγμα της Αυστρίας, κατόπιν συλλογής 100.000 υπογραφών (άρ.41), της Ισπανίας με την συλλογή 500.000 υπογραφών και της Ιταλίας κατόπιν συλλογής 50.000 υπογραφών.
Στην Ευρώπη το δημοψήφισμα και οι λοιποί θεσμοί άμεσης συμμετοχής των πολιτών αποτελούν εδώ και πολλές δεκαετίες μία πραγματικότητα και ένα στοιχείο προόδου και πολιτικού πολιτισμού. Εκτός των χωρών που προαναφέρθηκαν, δημοψηφίσματα διενεργούνται συχνά στην Δανία και την Ιρλανδία και λιγότερο στην Σουηδία, την Φινλανδία, την Νορβηγία και αλλού. Εκτός της Ευρώπης και των ΗΠΑ, σημαντικός αριθμός δημοψηφισμάτων διενεργούνται στην Αυστραλία, την Νέα Ζηλανδία και τις Φιλιππίνες.
Σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα η διεξαγωγή δημοψηφίσματος εξαρτάται αποκλειστικά από την κυβέρνηση και την βουλή δεδομένου ότι προκηρύσσεται, είτε για κρίσιμα εθνικά θέματα κατόπιν πρότασης της κυβέρνησης και απόφασης τουλάχιστον 151 βουλευτών, είτε για ψηφισθέντα νόμο κατόπιν πρότασης τουλάχιστον 120 βουλευτών και απόφασης τουλάχιστον 180 βουλευτών: “Ο πρόεδρος της δημοκρατίας προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα, ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών, που λαμβάνεται με πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της δημοκρατίας με διάταγμα και για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά, εφόσον αυτό αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών ύστερα από πρόταση των δύο πέμπτων του συνόλου…” (άρ.44 παρ.2) Ακολούθως, εφόσον δεν προβλέπεται λαϊκή πρωτοβουλία για διενέργεια δημοψηφίσματος, από την ψήφιση του Συντάγματος μέχρι σήμερα ουδέποτε η κυβέρνηση και η βουλή προκήρυξαν έστω και ένα δημοψήφισμα. Βεβαίως, δεν προβλέπεται δημοψήφισμα, όχι μόνο για αναθεώρηση του Συντάγματος, αλλά ούτε καν σε επίπεδο δήμων ή περιφερειών.
Το ελληνικό Σύνταγμα είναι αναχρονιστικό και αντιδημοκρατικό. Απαιτείται ριζική συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα θεσπίζει την δυνατότητα δημοψηφίσματος κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας, τόσο για την ψήφιση ή την κατάργηση νόμου, ή την ανάκληση αξιωματούχου, όσο και για την αναθεώρηση ή την θέσπιση νέου Συντάγματος. Επίσης θα πρέπει να προβλεφθεί η δυνατότητα διενέργειας δημοψηφισμάτων σε επίπεδο δήμου ή περιφέρειας.
Πηγή:www.neosyntagma.net
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου